Ытыктабыллаах педагогтар, төрөппүттэр, улууспут бары олохтоохторо!
Норуоппут дьылҕатыгар, сайдыытыгар 2025 сылбыт элбэх улахан бэлиэ күннэрин ортолоругар хас биирдии киһи олоҕор улахан суолталаах Сунтаар улууһун үөрэҕириитин салалтата тэриллибитин 95 сыла туолбутунан истиҥ эҕэрдэбин тиэрдэбин!
Биллэн турар, хас биирдии киһи бэйэтин олоҕор саамай умнуллубат кэмнэрин — оскуолаҕа үөрэммит сылларын өрүү өйдүү-саныы сылдьар, бэйэтин оҕолоро эмиэ үөрэхтээх, сайдыылаах буолалларын туһугар кыһанар.
Үөрэх хаачыстыбатын таһыма элбэх өрүттэртэн тутулуктаах, маныаха улахан оруолу киэҥ билиилээх-көрүүлээх, олох сайдыытын сүрүннүүр салайааччылар, учууталлар киллэрбит, күннэтэ түбүгүрэр үлэлэрэ тугунан да солбуллубат суолталаах.
Бу үбүлүөйдээх күммүтүгэр ааспыт кэмнэргэ, ордук 1930-с сыллартан, Аҕа дойдуну көмүскүүр Улуу сэрии саҕаланыан инниттэн бастакы олуктары уурбут, онтон сэрии ыар сылларыгар үлэлээн-хамсаан кэлбит дьоммутун, дойдубут өрүттэн, сайдыы суолугар үктэммит кэмнэриттэн билиҥҥиэхэ диэри кылааттарын киллэрбит салайааччы дьоммутун ахтан-санаан ааһарбыт ытык иэспит буолар.
Туох баар Сунтаарбыт улууһугар үөрэхтээһин эйгэтигэр сыһыаннаах бары педагогтары, үөрэх салалтатыгар үлэлээбит уонна үлэлии сылдьар идэлээх үлэһиттэрбитин, методистарбытын — барыгытын 95 сыллаах үбүлүөйбүтүнэн истиҥник эҕэрдэлиибин уонна тус олоххутугар этэҥҥэ буолууну, бары үтүөнү- кэрэни, оҕолорбутун, ыччат дьону атаҕар чиҥник туруоран, үрдүккэ көтүтэр үлэҕитигэр ситиһиилэри баҕарабын!
Сунтаар улууһун үөрэҕин салалтатын салайааччыта Б.Н. Васильев.
95 сыл. Эттэххэ дөбөҥ. Үйэ кэриҥэ сыыппара. История саҕаламмыт, суол тэлиллибит, суруллубут, үйэтитиллибит кэм. Быйыл үөрэх салалтата 95 сыллаах үбүлүөйүн бэлиэтиир. Бу бэлиэ күн – оройуон үөрэҕириитин билиҥҥи ситиһиилэрин сыаналаан, инники кэскилин өҥөйөн көрөр тоҕоостоох. Бу кэрдиис кэмҥэ – ааҕар балаҕантан саҕалаан таас мэндиэмэннээх үөрэх кыһатыгар тыһыынчанан учуутал хас биирдии оҕоҕо кыһамньытын ууран инники олоххо сирдээн кэллэ.
Сунтаар үөрэҕин салалтатын үйэҕэ тиийбэт историятыттан кылгастык
«Саха АССР-га оройуоннааһын туһунан» ЯЦИК IV ыҥырыылаах II сиэссийэтин 1930 сыл тохсунньу 9 күнүнээҕи уурааҕынан оройуоннар тэриллибиттэрэ. Урукку Хочо уонна Сунтаар улуустара холбоһон биир Сунтаар оройуона буолбута.
Сунтаар үөрэҕин салаатын Аҕа дойду улуу сэриитин иннигэр уонна сэрии ыар сылларыгар саастарынан бэрт эдэр, эрчимнээх, салайар талааннаах оччотооҕу кэм чаҕылхай ыччаттара салайан кэлбиттэрэ. Государство ыытар политикатын — бүттүүн начаалынай үөрэхтээһини киллэриигэ, үөрэҕэ суох улахан дьону үөрэхтээһиҥҥэ туох баар күүстэрин-күдэхтэрин уурбуттара.
Сунтаар исполкомун 1930 сыл кулун тутар 19 күнүнээҕи мунньаҕа эбээһинэстэри үллэрбитэ боротокуолламмытын архыып докумуоннара кэпсииллэр. Ол боротокуолга сурулларынан үөрэҕирии уонна доруобуйа харыстабылын салалтатын бастакы сэбиэдиссэйинэн Хадан нэһилиэгин Хаанды түбэтиттэн төрүттээх Ильин Иннокентий Анисимович (1907-1965) анаммыт. Бастакы колхозтар тэриллэр, нэһилиэктэргэ сана оскуолалар тутуллар, үөрэҕэ суох улахан дьону ааҕарга-суруйарга үөрэтэр үрдүк күүрээннээх кэмҥэ улахан эппиэтинэстээх үлэ уонна дуоһунас Элгээйи начаалынай оскуолатын сэбиэдиссэйинэн үлэлии сылдьар баара суоҕа 23 саастаах эдэр киһи санныгар сүктэриллэр. Салгыы Иннокентий Анисимович Иркутскайынан, Ленинградынан үөрэнэр, үлэлиир. Үөрэҕин бүтэрэн баран араас салайар үлэлэргэ Дьокуускайынан, Москванан үлэлээбитэ.
Кини кэнниттэн 1931-1932 сылларга Федоров Иван Прокопьевич, эмиэ Элгээйи оскуолатын сэбиэдиссэйинэн үлэлии олорбут Хаҥалас нэһилиэгин ыччата ананар. Кэлин Иван Прокопьевич 1936 с. Иркутскайдааҕы пединституту бүтэрэн баран сэрии иннигэр обком инструкторынан үлэлээбитэ. Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа, сэрии кэнниттэн араас таһымнаах партийнай дуоһунастарга үлэлээбитэ биллэр. Ол курдук обкомҥа инструктордаабыта, Орджоникидзевскай райкомун бастакы сэкиритээринэн үлэлээбитэ.
Өлүөхүмэ Кыыллааҕыттан төрүттээх Корнилов Петр Матвеевич (1912-1958) Дьокуускайдааҕы педтехникуму 1931 сыллаахха бүтэрэн баран Сунтаар үөрэҕин салалтатыгар иниспиэктэринэн, онтон сэбиэдиссэйинэн 1933 сылга дылы үлэлээбитэ. 1932 сыллаахха тохсунньу ыйга буолбут Сунтаар учууталларын бастакы конференциятыгар сүрүн дакылааты кини оҥорбута биллэр. Петр Матвеевич кэлин Москваҕа история, философия уонна литература институтун үөрэнэн бүтэрбит, сэрии иннигэр Дьокуускайдааҕы пединститукка улэлээбит. Аҕа дойду Улуу сэриитин кэмигэр Арҕааҥы, Украинскай, Белорусскай фроннарга дивизия политотделын агитаторынан сылдьыбыт. Сэрии кэнниттэн партия КК иһинэн общественнай наукалар Академияларын аспирантуратын бүтэрэн философия наукатын кандидата буолан обкомҥа, университекка үлэлээбитэ.
1933-1935 сылларга оройуоннааҕы үөрэх салаатын Элгээйиттэн төрүттээх Гаврилов Семен Матвеевич (1907-1984) салайбыт. 1926 с. Элгээйи оскуолатын, 1930 с. Дьокуускайдааҕы педтехникуму үөрэнэн бүтэрбит. РОНО сэбиэдиссэйинэн ананыан иннигэр Элгээйи оскуолатын учуутала, Саха сиринээҕи пионерскай тэрилтэ салайааччыта, 1932-1933 сылларга Саха АССР Наркомпроһун кадрдары кытта үлэҕэ сектор сэбиэдиссэйэ этэ. Сэрии иннигэр партия Сунтаардааҕы райкомун сэкиритээрэ, МТС политотделын начаалынньыга. Сэрии сылларыгар «Сталин суола» хаһыат редактора, 1944-1947 сылларга партия Сунтаардааҕы райкомун иккис сэкиритээрэ, 1947 сылтан 1975 сылга диэри партия обкомугар араас дуоһунастарга үлэлээбитэ. Элгээйи быстар дьадаҥы ыалын ордон хаалбыт соҕотох уола Гаврилов Семен Матвеевич дьаныардаах улэтинэн, дьонун-сэргэтин өйөбүлүнэн улуус, республика биир биллэр салайааччыта буола үүнэн төрөөбүт дойдута сайдарыгар кырата суох кылаатын киллэрбитэ.
1935 сылтан 1938 сылга диэри Сунтаар районотун сэбиэдиссэйинэн III Бордоҥ Түбэтин ыччата Алексеев Яков Иванович (1909-1982) ананан үлэлээбитэ. Кини 1931 сыллаахха Бүлүүтээҕи педтехникуму бүтэрэн баран Сунтаар, III Бордоҥ, Элгээйи оскуолаларыгар учууталлаабыта, директордаабыта. 1937 сыллаахха суруйбут автобиографиятыгар Я.И. Алексеев дьиҥнээх социализм тутааччыта буоларыгар өссө үөрэниэхтээҕин, үлэлиэхтээҕин тоһоҕолоон бэлиэтээбитэ. Кэлин 50 сыл устата республика араас оскуолаларыгар директордаабыта, Өлүөхүмэтээҕи тыа хаһаайыстыбатын техникумун тэрийбит, атаҕар туруорбут бастакы дириэктэринэн биллэр.
1939-1941 сылларга Анисимов Макар Григорьевич (1911-1942) Сунтаар оройуонун үөрэҕин салаатын салайбыта. Наахара Арыылааҕын (Бүлүүчээн) биир киэн туттар ыччата, 1930 сыллаахха Бүлүү педтехникумун бүтэрэн, 1932-1936 сылларга Москватааҕы педагогическай институкка үөрэнэр. 1937 сыл от ыйыттан Наркомпрос каадыр салаатын иниспиэктэринэн үлэлиир. Инньэ гынан Гаврилов С. М. (1932-1933) кэнниттэн Сунтаардартан үөрэх министиэристибэтигэр үлэлээбит иккис иниспиэктэр буолар. Сүрдээх эппиэтинэстээх, үрдүк таһымы-билиини эрэйэр үлэҕэ 1939 сылга диэри үлэлээбитэ. Онтон Наркомпрос бирикээһинэн Сунтаарыгар төннөн кэлэн иккиһин (1931 сыл муус устартан 1932 сыл алтынньытыгар дылы Сунтаар үөрэҕин салаатын сэбиэдиссэйин эбээһинэһин толоро сылдьыбыттаах) үөрэх салаатын сэбиэдиссэйинэн ананар. Элбэҕи эрэннэрэр талааннаах салайааччы сырдык тыына 1942 с. оччотооҕу кэмҥэ кыайтарбатах сөтөл ыарыыттан быстыбыта.
Олус кылгастык да олордор бэйэтин суолун-ииһин Сунтаар үөрэҕириитигэр хаалларбыт киһинэн 1941-1942 сылларга үөрэх салаатын сэбиэдиссэйинэн үлэлээбит Иванов Николай Иванович (1914-1943) буолар. Бүлүүчээн Арҕаа Сыһыытын элбэҕи эрэннэрэр ыччата 1938 с. Бүлүүтээҕи педтехникуму бүтэрэн, Бүлүүгэ райкомол сэкэритээринэн үлэлээбитэ, Күүлэт оскуолатыгар учууталлаабыта. 1941 сыл үөрэх салаатын иниспиэктэринэн, онтон сэбиэдиссэйинэн ананар. 1942 сыл бэс ыйын 9 күнүгэр илии баттаабыт 113 нүөмэрдээх бирикээһинэн Кыһыл Армия кэккэтигэр ыҥырыллыбыттарынан сибээстээн үлэлэриттэн 35 учууталы босхолуур, онтон сотору буолаат от ыйын 16 күнүгэр бэйэтин «армияҕа ыҥырар байыаннай хамыыһыйа быһаарыыта тахсыар диэри үлэтиттэн босхолуурун» туһунан 120 нүөмэрдээх бирикээһи таһаарар. Иванов Н.И. бэйэтин баҕа өттүнэн тылланан сэриигэ баран 1943 сыллаахха сураҕа суох сүппүтэ.
Аҕа дойду Улуу сэриитин ыар сылларыгар салайааччы ыарахан бурҕалдьытын бэйэтин санныгар сүгэн оройуон үөрэҕириитин 1942-1947 сылларга Томская Елизавета Ивановна (1915-2000) салайбыта. 1932 сыллаахха Бүлүүтээҕи педтехникуму бүтэрэн баран Дьаархан оскуолатыгар учууталлаабыта, Куокунуга сэбиэдиссэйдээбитэ. Салгыы 1939 сыллаахха Дьокуускайдааҕы институту үөрэнэн бүтэрбитэ. Сэрии сылларынааҕы салайааччы сурукка да ыараханнык суруллар үлэтин бүппэт түбүгүн Елизавета Ивановна чиэстээхтик толорбута — оскуолалар ахсааннара улаханнык көҕүрээбэтэҕэ, оскуоланы бүтэрбиттэргэ куурустары аһан, үөрэтэн сэриигэ барбыт эр дьон учууталлар оннуларыгар учуутал ахсаана толоруллубута, интернаттар тэриллэн, Бордоҥ Марбатыгар оҕо дьиэтэ аһыллан элбэх оҕо аччыктааһынтан быыһаммыта. Е. И. Томская кэлин Минпрос иниспиэктэрэ, Дьокуускай куорат үөрэҕин салаатын сэбиэдиссэйэ, горисполком бэрэссэдээтэлин солбуйааччы, үөрэх миниистирин солбуйааччы курдук улахан эппиэтинэстээх дуоһунастарга ситиһиилээхтик үлэлээбитэ.
Сунтаар үөрэҕин салаатын бастакы көлүөнэ салайааччылара бары да олус үлэһит, чаҕылхай дьон этилэр. Кэлин дойду киин куораттарыгар үөрэммиттэрэ, республика таһымнаах улахан салайааччы буола үүммүттэрэ. Кинилэр киллэрбит кылааттара билиҥҥи 21-с үйэтинээҕи Сунтаар үөрэҕириитин сайдыытыгар олук буолбуттара саарбаҕа суох.
Кэнники үлэлээбит салайааччылар ити бэриллибит тэтими ыһыктыбатахтара. Ол курдук Шестаков В.Е. (1947-1950), Филиппова М.И. (1950-1953), Аргунов И.К. (1953-1954), Степанов Д.Ф. (1954-1955), Аммосов Д.А. (1955-1956), Яковлев П.К. (1956-1959), Егоров П. И. (1959-1960), Егоров М. И. (1960-1965),Спиридонов Н. Н. (1965-1969), Иванов И.С. (1969-1988, 1991-1994), Герасимов Б.Е. (1988-1991), Семенов В. Е. (1994-1997), Наумов Н. П. (1997-1999), Попова М.М. (1999-2003), Тихонов В.И. (2003-2007), Потапов П.А. (2007-2012), Еремеев Г.М. (2012-2016), Иванов А.И. (2016-2024) история араас кэрдиис кэмнэригэр судаарыстыба үөрэхтээһин иннигэр туруорар соруктарын толорорго туруулаһан туран үлэлээбиттэрэ.
Учууталлары сайдыыга көҕүлүүр методическай салаа педкабинет диэн ааттанан 1940 сыл тохсунньу 5 күнүгэр үлэтин саҕалаабыта. Бастакы сэбиэдиссэйинэн Попов Иван Николаевич анаммыта. Араас сылларга методистары салайан үлэлээбиттэрэ — Федоров Т. Е., Саввинов Н.Е., Степанов В.Ф., Васильев Д. К., Перетолчин А.А., Назаров И. Т., Иванов И. Г., Львов Н.П., Амбросьева М. И., Васильев А.Ф., Иванов И.С., Данилов В. П., Егоров П.И., Степанова Д. Х., Кириллин И.К., Аммосов Д.А., Васильев Н.П., Кузьмин Г.А., Саморцева Н.Д., Кириллин Н.В., Гуринова Г. Г., Саввинова Л.Н., Алексеева Е.Н., Игнатьев Б.Г., Семенова А.Е., Егорова М.Я., Михайлов В.Д., Иванова А.Г., Семенова Е.Е., Семенова Т.Б.
Үөрэх ирдэбиллэрин оскуолаларга тириэрдэр, учууталлартан үөрэнээччигэ биэрэр билиилэрин хонтуруоллуур бастаан инструктор, онтон кэлин иниспиэктэр диэн ааттаммыт улахан соругу толорооччулартан үөрэх сайдыыта эмиэ тутулуктааҕа. Биир үйэ кэриҥэ историялаах Сунтаар үөрэҕин салалтатыгар уонунан ахсааннаах үлэ араас хайысхаларын көрөр-истэр иниспиэктэрдэр үлэлээн ааспыттара. Бастакы көлүөнэ — Попов И.И., Данилов И.К., Корнилов Н.Д., Григорьев М.С., Екатеринов Н.И., Петров М.Н., Селляхов В.И., Николаев И.Я., Ларионов С.В. Кэнники кэм — Егоров П.И., Попов В.Г., Назаров И.Т., Петров С.Т., Игнатьев Б.Г., Никифоров А.Г., Кузьмин Г.А., Сидорова В.И., Анисимов Д.М., Хаптасов В.Н., Попова Е.И. Саамай уһуннук уонна ситиһиилээхтик үлэлээбит, учууталлар билиниилэрин ылбыт иниспиэктэринэн Степан Тарасович Петрову ааттыыллар.
Оскуолаҕа киириэн иннинээҕи саастаах оҕолору кытта үлэҕэ Попова Т.И., Наумова Е.А., Николаева А.В., Саввинова А.А. бэйэлэрин дириҥ суолларын хаалларбыттара.
Итини таһынан ааспыт 95 сыл устатыгар үөрэх салалтатыгар сүүһүнэн атын үлэһиттэр үлэлээн аастахтара. Ордук чорботон үйэ чиэппэрин устата улуус үөрэҕин ситимин салайбыт үлэҕэ олус ирдэбиллээх, өтө көрөр дьоҕурдаах Иванов Илья Семенович аатын киэн тутта ааттыыбыт. Кини салайар кэмнэригэр, чуолаан ааспыт үйэ 70-80-с сылларыгар оройуон оскуолаларын саҥа үөрэх сылыгар бэлэмнээһиҥҥэ Сунтаар оройуонун үөрэҕин салалтата Бүтүн Россиятааҕы социалистическай куоталаһыыга кыайыылаах тахсан 1977, 1979, 1985 сылларга Сибиир уонна Дальнай Восток зонатыгар көһө сылдьар Кыһыл Знамя ылар чиэскэ тиксибитэ. Өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн түмүккэ Сунтаар оройуона Саха АССР Миниистирдэрин Сэбиэтин көһө сылдьар Знамятын хас да төгүл ылбыта. Ити бүттүүн орто үөрэхтээһини олоххо киллэрии сыллара этэ.
Үөрэх үлэһиттэрин тус интэриэстэрин көмүскүүргэ, сынньалаҥнарын тэрийэргэ идэлээх сойуустар араас үлэни ыыталлара. Профсоюз салайааччыларынан ситиһиилээхтик үлэлээн бэйэлэрин суолларын хаалларбыттара Герасимов М.И., Попов В.Г., Игнатьев В.Г., Назаров И.Т., Афанасьев А.Н., Кириллин Н.В., Иванов И.С., Егоров В.И., Новиков А.С. Саамай уһуннук (1992 сылтан) үлэлээбит профсоюзнай лидер Валерий Иннокентьевич Егоров буолар.
Үп-харчы боппуруостарын быһаарыыга эмиэ үгүс үлэһит аата ааттаныахтаах. Кылаабынай (ыстаарсай) бухҕаалтырдар — Данилов И.С., Кузьмин М.М., Маппаров Н.С., Николаев Т.А., Уарова М.Е., Спиридонов Н.Е., Степанов Е.М., Дагаринов Г.Ф., Ксенофонтов П.С., Саввин С.Н., Данилова В.В., Евсеев М.Г., Мартынова Д.А., Данилов Е.Г., Федоров Ф.Ф., Николаева С.С., Саввинова А.Н., Игнатьева А.Г., Прокопьева С.Н., Григорьева А.И., Никитина Р.М. Маны таһынан араас сылларга бухҕаалтырынан, суоччутунан, кассирынан элбэх киһи үлэлээн ааспыта. Олортон үтүө майгыларынан, үлэҕэ эппиэттээх сыһыаннарынан 2018 сылга диэри тохтоло суох үлэлээбит эдьиийдии-балыстыы Тамара Васильевна (1975 сылтан) уонна Капиталина Васильевна (1979 сылтан) Саввиновалар дьон-сэргэ махталын ылыахтарын ылбыттара.
Үйэ кэриҥэ историялаах Сунтаар улууһун үөрэҕин салаатын салалтата улуус үөрэхтээһинэ инники күөҥҥэ сылдьарыгар өйдүүн-санаалыын бэринэн туран үлэлээбиттэрэ, күүстэрин-күдэхтэрин уурбуттара.
95 сыллаах уопут, профессионализм уонна кыһамньы
Үөрэх туһунан кэпсэтии бардаҕына, бастатан туран, оскуолалары, учууталлары уонна үөрэнээччилэри саныыбыт. Ол гынан баран, үөрэх тиһигин ситимнээх үлэтин оҥорор үөрэх салалтатын үлэтэ-хамнаһа биллибэккэ хаалар. 95 сыллаах үбүлүөйбүт чэрчитинэн оройуоммутугар үөрэх хаачыстыбалаах буоларыгар уонна хас биирдии оҕоҕо табыгастаах усулуобуйаны тэрийиигэ күннэтэ үлэлии-хамсыы сылдьар дьон туһунан кэпсиэхпит.
Үөрэх салалтата – хас да салааттан турар уустук уонна элбэх өрүттээх эппиэттээх үлэни толорор структура. Үөрэх салалтатыгар үрдүк таһымнаах, үөрэх эйгэтигэр билиилээх-көрүүлээх, уопуттаах исписэлиистэр үлэлииллэр.
Уопсай үөрэхтээһин салаата: хаачыстыбалаах билиини мэктиэлиир
Алексей Иванов уонна кини хамаандата үөрэх хаамыытын тэрийии, саҥа үөрэх бырагырааммаларын оҥоруу уонна олоххо киллэрии, үөрэнээччилэр ситиһиилэрин хонтуруоллааһын боппуруостарынан дьарыктанар. Ураты болҕомто талааннаах оҕолору өйөөһүҥҥэ ууруллар. Предметнэй олимпиадалар, научнай конференциялар тэриллэн, үөрэнээччилэр бэйэлэрин дьоҕурдарын көрдөрөллөрүгэр уонна салгыы сайдалларыгар көмө буолаллар.
Үүнэр көлүөнэни иитии – бу государственнай суолталаах сорук буолар
Александра Павлова салайааччылаах иитии уонна эбии үөрэхтээһин салаата оҕо личность быһыытынан бэйэтин буларыгар, айар дьоҕурун сайыннарарыгар, гражданскай эппиэтинэһи уонна патриотизм курдук өйдөбүлү иҥэрэригэр сүрүн оруолу уурар.
Отдел эбии үөрэхтээһин иһинэн тэриллэр куруһуоктар үлэлэрин ситимниир, чэбдигирдэр лааҕырдары тэрийэн үлэлэтэр, культурнай-маассабай тэрээһиннэри ыытар. Онон оҕолор искусство, наука уонна техника салааларыгар бэйэлэрин талааннарын сайыннаралларыгар үгүс усулуобуйаны оҥорор. Маны тэҥэ, саастарын ситэ илик оҕолор ортолоругар сокуону кэһии боппуруостарыгар сырдатар, иһитиннэрэр былааннаах үлэ тиһигин быспакка ыытар.
Учуутал сыалы-соругу сөпкө туруоруута, үөрэтэр, иитэр хаачыстыбата, үлэҕэ көстөр мэһэйдэри, сыыһаны-халтыны да булуута, ону ырытан, ырыҥалаан сөптөөх түмүккэ кэлиитэ – идэтин таһымыттан тутулуктааҕа саарбаҕа суох.
Үөрэх салалтатын биир уопуттаах үлэһитинэн Туяра Семенова буолар. Кини салайан олорор салаата бастыҥ педагогическай уопуту тарҕатыынан дьарыктанар. Учууталлар уопуттарын атастаһалларыгар, үөрэх саҥа ньымаларын бэрсиһэллэригэр араас сэминээрдэр, куонкурустар, маастар-кылаастар, конференциялар ананан ыытыллаллар. Ону таһынан, эдэр исписэлиистэри өйөөһүҥҥэ ураты болҕомто ууруллар. Кинилэргэ кэмигэр анал методическай көмө оҥоһуллан, профессиональнай үүнүүгэ сөптөөх усулуобуйа тэриллэр.
Оскуолаҕа киириэн иннинээҕи үөрэхтээһин салаата: билии эйгэтигэр бастакы хардыы
Оскуола иннинээҕи үөрэхтээһин кыһата — оҕо сүрүн үөрэхтээһиҥҥэ киирэригэр акылаат уурар. Мичийэ Михайлова салайааччылаах салаа оҕо сайдар киинин үлэлэрин тэрийиигэ, үөрэх кыһаларын сөптөөхтүк хааччыйыыга, иитэр-үөрэтэр хаамыы хаачыстыбатын хонтуруоллааһыҥҥа уонна оҕолорго сайдыы бырагырааммаларын оҥорон таһаарыыга эппиэттиир. Манна оҕо айар талаанын уонна интеллектуальнай дьоҕурун сайыннарыыга кэккэ дьаһаллар былааннаахтык ыытыллаллар.
Каадырынан хааччыйыы салаата: педагогическай кэллэктиип тэбэр сүрэҕэ
Өр сылга кадровай боппуруоска үлэлиир уопуттаах Елена Егорова оскуолалар уонна оҕо саадтарын үлэһиттэрин кытта сибээстээх бары боппуруостарга хоруйдуур: педагогическай каадырдары сүүмэрдээһинтэн, аттарыыттан уонна аттестацияҕа тиийэ. Итини таһынан каадырынан хааччыйыы салаатыгар үөрэх тиһигин үлэһиттэрин наҕараадалааһыҥҥа докумуоннары бэлэмнээһининэн дьарыктаналлар, үлэ сокуоннарын тутуһуутун кэтээн көрөллөр уонна үөрэх тэрилтэлэрин салайачаччылара бэйэлэрин персоналларын көдьүүстээхтик салайалларыгар көмө буолаллар.
Үбү-харчыны көдьүүстээхтик салайыы – бу үөрэх тиһигин бигэтик сайыннарарга сөптөөх усулулуобуйа
Дьулустан Максимов салайыытынан үөрэх тэрилтэлэрин үбүлээһин, бюджеты былааннааһын, хонтуруоллааһын, учуот уонна отчуот боппуруостарынан дьарыктаныы күннээҕи бэбиэскэҕэ турар биир тыын хайысха буолар. Үлэ түмүгүнэн улуус үөрэҕин тэрилтэлэрэ саҥа үөрэх бырагырааммаларын киллэриигэ, өрөмүөннүүр үлэлэри ыытыыга уонна наадалаах оборудованиенан хааччыллыыга бигэ тирэхтээх буолаллар.
Үөрэх кэскилин түстүүр дьон
Үөрэх салалтатын салайааччытын сарсыҥҥы толкуйа – стратегическай көрүүнэн эрэ муҥурдаммакка, бары хайысхаҕа процесс биир тэҥник ыытыллыыта буолар. Ол иһин салайааччы уҥа илиилэринэн кини солбуйааччылара буолаллар. Күн бүгүн, кинилэр, улуус үөрэҕириитин сайдыытыгар буһа-хата үлэлии сылдьан тирэхтээх кылааты киллэрсэллэр.
Ол курдук, бастакы солбуйааччы Елена Васильева стратегическай былааннааһыҥҥа, инновационнай сайдыыга уонна үөрэх хаачыстыбатын үрдэтиигэ эппиэттиир. Үөрэх аныгы тенденцияларын дириҥэтэн, саҥа бырагырааммалары ырытан оҥорууну, инновационнай бырайыактары олоххо киллэриини салайар.
Үөрэх салалтатын салайааччытын солбуйааччы Владимир Уаров материальнай-техническай хааччыйыыны, үөрэх тэрилтэлэригэр куттал суох буолуутугар эппиэтинэстээх.
Үөрэх салалтатын салайааччыта Борис Васильев үөрэх солбуйааччыларыттан, отдел сэбиэдиссэйдэриттэн уонна исписэлиистэртэн турар идэлээх хамаанданы салайар. Борис Васильев бу иннинэ солбуйааччынан олорбут буоллаҕына, быйылгы үөрэх дьылын саҥатыгар үөрэх салалтатын салайааччытын дуоһунаһыгар киирэн, бэрт таһаарыылаахтык үлэтин саҕалаата. Кини оройуоҥҥа үөрэх сайдыытын стратегическай хайысхаларын быһааран, үлэ түмүгэр эппиэтинэс сүгэн, хас биирдии салааны салайар.
95 сыл – сарсыҥҥы сайдыыга дьоһун кылаат, сүдү күүс буолар. Айымньылаах үлэлээх, дойдутун туһугар бэриниилээх, холобур буолар киэҥ билиилээх, дэгиттэр сайдыылаах дьонноох буоламмыт оройуоммут үөрэҕириитэ хас биирдии оҕоҕо саҥа кыахтары арыйар, кэлэр кэскилин сирдиир. Баай уопукка тирэҕирэн, аныгы технологиялары туһанан оройуон үөрэҕин тиһигин саҥа, өссө үрдүк таһымҥа таһаарарга бэлэммит. Үбүлүөйүнэн, күндү коллегалар! Иннибитигэр саҥа саҕахтар, кыайыылар күүтэллэр!
Үрдүккэ, сырдыкка көтүтүҥ!
Үтүөнү, кэрэни үксэтиҥ!
Бастыҥ билиигэ угуйа туруҥ!
Үйэттэн үйэҕэ уруйданыҥ!
